خلاصه مدیریتی
رفاه عمومی یکی از مهمترین اهداف برنامه های اقتصادی جوامع بشری می باشد؛ بی شک این هدف با تکیه بر سیاست های رشد اقتصادی امکان پذیر است. در این میان، ویژگی های توسعه اقتصادی از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا توسعه اقتصادی، تغییراتی در ابعاد و ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جوامع ایجاد خواهد کرد. یکی از این تغییرات مهم، دگرگونی وضعیت توزیعی جامعه و نوسانات در سطح نابرابری و گستره فقر در جامعه می باشد. سازگاری یا ناسازگاری رویکردهای توسعه مالی با کاهش میزان فقر، از مباحث اصلی در ادبیات توسعه اقتصادی به شمار می آیند.
اطمینان از بهبود مداوم و پایدار سطح زندگی مردم با توجه به محدودیت های موجود در منابع مالی، دولت ها را ملزم به اجرای مفهوم توسعه پایدار میکند. این توسعه باید هم در سطح ملی و هم در سطح صنایع، بنگاه ها و خانوارها مورد توجه قرار گیرد. اگر اهداف توسعه پایدار را غلبه بر فقر و افزایش اشتغال بدانیم در دو دهه اخیر در بسیاری از کشورها، تأمین مالی خرد و کوچک؛ راهکاری مناسب برای ایجاد فرصت های شغلی جدید به ویژه فعالیت های خوداشتغالی و کاهش فقر و توانمندسازی افراد در مناطق کم درآمد مطرح شده است. (حسنزاده و همکاران-1385)
فقر به معنای عدم تأمین نیازهای اولیه افراد و به خطر افتادن حیات آن ها می‌باشد که البته به شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هر کشور نیز بستگی دارد. امروزه جامعه شناسان معضل فقر اقتصادی را در ارتباط با ساخت وسیع تر جامعه یعنی نابرابری های اجتماعی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می دهند. از آنجا که فقر نتیجه نابرابری های اجتماعی و به نوبه خود تداوم نابرابری است نمی توان معضل فقر را جدا از نابرابری ها و قشربندی های اجتماعی مورد مطالعه قرار داد.
در جامعه اسلامی لازم است تمامي روابط اقتصادي و مالي به نحوي تنظيم شود که نظام اقتصادي بتواند در راستاي تامين اهداف مورد نظر اسلام حرکت کند. همچنين، نظام تامين مالي اسلامی، به عنوان يكي از ابعاد نظامي جامع تر به نام اقتصاد اسلامی، نسبت به تامين اهداف موردنظر اسلام در حوزه اقتصاد وظيفه دارد. بررسي تجارب ساير کشورها در مساله تقويت عدالت و رضايت اجتماعي در شبكه بانكي به خوبي نشان مي دهد که در چند دهه اخير تجربه اي خوب در حوزه ارائه خدمات مالي به گروه هاي پايين درآمدي، تحت عنوان “تأمين مالي خرد” به وجود آمده است.
در کشورهای در حال توسعه، سازمانهای غیردولتی از اعتبار خرد به عنوان ابزاری برای کاهش فقر استفاده می کنند. هدف اصلی اعتبار خرد ارائه پول به افراد کم درآمد و همچنین افراد فقیر برای استفاده از آن در مشاغل مختلف و ارتقا سطح زندگی فقرا است. این وامه ا معمولاً از لحاظ مقداری اندک و مربوط به دوره زمانی کوتاه مدت است. همچنین بیشتر آن ها پایه های غیروثیقه ای دارند و غالباً بازپرداخت های آن ها هفتگی است. البته در مسیر تامین مالی خرد مانند سایر خدمات مالی محدودیت هایی نیز وجود دارد.
تأمین مالی خرد چارچوب فکری نوینی بود که محمد یونس، موسس بانک گرامین با انتقاد از نظام اقتصادی و بانکداری تجاری پایه گذاری کرد. از نظر او پیشرفت اقتصادی به ویژه در کشورهایی که رشد مداوم یا پرشتابی را تجربه می کنند، الزاماً با رشد شاخص های اجتماعی همراه نشده است. به طوری که در آمریکا، چین و بسیاری از کشورهای دیگر، رشد اقتصادی متناظر با آسیب زدن به محیط زیست و گسترش مشکلات ناشی از فقر در دو بعد تعداد فقرا و فاصله بین غنی و فقیر بوده است. همچنین محمد یونس اشاره می کند که ایده بازار آزاد علیرغم تمام دستاوردهای خیره کننده ای که برای توسعه اقتصادی داشته، باعث عقب ماندگی جمعیت زیادی از انسان ها شده است. (یونس-1388)
بعد از محمد یونس افراد شاخصی همچون بانرجی و دوفلو که برندگان نوبل اقتصاد در سال 2019 هستند از سال 2011 تا 2019 در چندین مقاله به اعتبارات خرد و نقش آن پرداختن که در ادامه جهت روشن شدن موضوع به آن ها خواهیم پرداخت.
در این پژوهش ضمن بررسی نظرات برندگان جایزه نوبل و مطالعه تجربیات جهت رد یا تایید نظرات آن ها به دنبال اهداف زیر هستیم:
- احصای مهمترین تجربیات کشورهای مختلف در زمینه ی اعتبارات خرد
- بررسی جدیدترین نظریات در این حوزه
